शबनम न्यूज
श्री सुनील केदार, मंत्री पशुसंवर्धन, दुग्धव्यवसाय विकास, क्रीडा व युवक कल्याण, महाराष्ट्र शासन यांचे शुभहस्ते मंत्रालय, मुंबई येथे “राज्यातील शेतकऱ्यांकडील गाई-म्हशींमध्ये कृत्रिम रेतन कार्यक्रमासाठी लिंग निदान केलेल्या वीर्यमात्रा (Sex Sorted Semen) वापर करून उच वंशावळीच्या कालवडी/पारड्यांची निर्मिती करणे” या योजनेचे लोकार्पण दिनांक 08.06.2021 रोजी करण्यात आले. त्याअनुषंगाने आयोजित केलेल्या दृकश्राव्य माध्यमातील पत्रकार परिषदेस श्री. अनूप कुमार, प्रधान सचिव (पदुम), भाप्रसे, महाराष्ट्र शासन, श्री. सचिन्द्र प्रताप सिंह, भाप्रसे, आयुक्त पशुसंवर्धन, महाराष्ट्र राज्य, औंध, पुणे, डॉ. दिलीप पांढरपट्टे, भाप्रसे, सचिव तथा महासंचालक, माहिती व जनसंपर्क महासंचालनालय, महाराष्ट्र शासन, डॉ. धनंजय परकाळे, अतिरिक्त आयुक्त पशुसंवर्धन, पशुसंवर्धन आयुक्तालय, औंध, पुणे हे उपस्थित होते.
सन 2017 च्या 20 व्या पशुगणनेनुसार राज्यामध्ये प्रजननक्षम गायी-म्हशींची एकूण संख्या 89.04 लक्ष असून, यापैकी दरवर्षी साधारणत: 22 ते 25 लक्ष पैदासक्षम गायी-म्हशींमध्ये सरासरी एकूण 47 ते 48 लक्ष कृत्रिम रेतने करण्यात येत आहेत. या कृत्रिम रेतनांपासून दरवर्षी सरासरी 12 ते 13 लक्ष वासरांची पैदास होते. यापासून जन्मणाऱ्या एकुण वासरांमध्ये निसर्ग नियमानुसार सरासरी 50 टक्के नर व 50 टक्के मादी वासरांचे प्रमाण असते.
महाराष्ट्र राज्यात दिनांक 4 मार्च, 2015 पासून संपूर्ण गोवंश हत्याबंदी कायदा लागू करण्यात आलेला आहे. तसेच, शेतीमध्ये आधुनिक तंत्रज्ञान व यांत्रिकीकरण यामध्ये वाढ झाल्याने, शेतीकामाकरिता उपयोगी असलेल्या बैलांची आवश्यकता कमी झालेली आहे. त्यामुळे कृत्रिम रेतनाद्वारे जन्मास येणाऱ्या अतिरिक्त नर वासरांचे संगोपन करण्यासाठी पशुपालकांना अनावश्यक खर्च सोसणे भाग पडत आहे.
या पार्श्वभूमीवर नर वासरांची पैदास न्युनतम पातळीवर ठेवण्याच्या हेतूने पारंपारिक वीर्यमात्रांऐवजी लिंगनिदान वीर्यमात्रा या नवीन अत्याधुनिक तंत्रज्ञानाचा वापर करून उत्पादित केलेल्या वीर्यमात्रांचा क्षेत्रिय स्तरावर गाई-म्हशींमध्ये कृत्रिम रेतन कार्यक्रमांतर्गत वापर केल्यास, त्यापासून जवळपास 90 टक्के मादी वासरांची निर्मिती करणे शक्य होणार आहे.
लिंगनिदान केलेल्या वीर्यमात्रांची सरासरी किंमत रू.1,000/- ते रू .1,200/-प्रती लिंगनिदान वीर्यमात्रा एवढी जास्त असल्याने, तसेच, निश्चित गर्भधारणेसाठी सरासरी 3 कृत्रिम रेतने करावी लागत असल्याने पशुपालकांमध्ये त्याबद्दल उत्साह आढळून येत नव्हता. या तंत्रज्ञानाचा खाजगी स्त्रोताकडून काही काळापासून अवलंब करूनही क्षेत्रिय स्तरावर गाई-म्हशींमध्ये कृत्रिम रेतनासाठी म्हणावा तेवढा वापर करणे शक्य होत नव्हते.
पशुसंवर्धन विभागाच्या महाराष्ट्र पशुधन विकास मंडळाने लिंगनिदान केलेल्या वीर्यमात्रा खरेदीसाठी जागतिक इच्छापत्रांद्वारे (Global Expression of Interest) अंतिम केलेल्या रू.750/- प्रति लिंगनिदान वीर्यमात्रा या दरास अंतिमत: वाटाघाटी करुन रु. 575/- प्रति वीर्यमात्रा ह्या दराने Genus Breeding India Pvt. Ltd. (ABS India) यांचेकडून खरेदी करून ५ वर्षात एकूण ६,८०,००० रेतमात्रांचा वापर राज्यातील शेतकरी / पशुपालकाच्या दारात गाई-म्हशींना कृत्रिम रेतनासाठी करण्यात येणार आहे. यासाठी महाराष्ट्र पशुधन विकास मंडळ व Genus Breeding India Pvt. Ltd. (ABS India) यांचेमध्ये दि. 07.06.2021 रोजी करार करण्यात आला आहे. या प्रकल्पांतर्गत करण्यात येणाऱ्या कृत्रिम रेतनाद्वारे जवळपास 90 टक्के उच्च वंशावळीच्या मादी वासरांची (कालवडी / पारड्या) निर्मीती होवून भविष्यात राज्याचे दुध उत्पादन वाढण्यास मदत होणार आहे.
एका लिंगनिदान केलेल्या वीर्यमात्रेची किंमत रू.575/- असून, त्यापैकी रू.261/- केंद्र शासनाचा हिस्सा, रू.174/- राज्य शासनाचा हिस्सा असून, उर्वरित रू.140/- पैकी रू.100/- दुध संघामार्फत व जेथे दुध संघ कार्यरत नाही, अशा ठिकाणी सदरचा खर्च महाराष्ट्र पशुधन विकास मंडळ करणार आहे. या कार्यक्रमांतर्गत ज्या शेतक-याच्या गाय / म्हशीमध्ये लिंगनिदान केलेल्या वीर्यमात्रा वापरून कृत्रिम रेतन केलेले आहे, अशा शेतकऱ्यास उर्वरित रू. 40/- अधिक कृत्रिम रेतनासाठीचे शासनास देय असलेले सेवाशुल्क रू. 41/- असे फक्त रू. 81/- अदा करावे लागणार आहेत. म्हणजेच शेतकऱ्यांना ज्या लिंगनिदान केलेल्या वीर्यमात्रा रू.1,000/- ते 1,200/- दरांमध्ये उपलब्ध होत /होणार होत्या, त्याच वीर्यमात्रा आता केवळ रू.81/- अदा करून उपलब्ध होणार आहेत.
राज्यातील सहकारी / खाजगी दुध संघाच्या सभासदांकडील गाई / म्हशींमध्ये कृत्रिम रेतन कार्यक्रमांतर्गत वापर करण्यासाठी संबंधित दूधसंघांना लिंगनिदान वीर्यमात्रा मागणीप्रमाणे रू. 181/- प्रति वीर्यमात्रा या दराने उपलब्ध करून देण्यात येतील. गाई-म्हशींमधील कृत्रिम रेतनापोटी शेतकरी/पशुपालकांकडून कोणत्याही परिस्थितीत प्रति वीर्यमात्रा रु.81/- पेक्षा जास्त सेवाशुल्क आकारणी दुध संघांना करता येणार नाही.
